Jakie badania w pierwszym trymestrze ciąży?

Zazwyczaj pierwszymi testami wykonywanymi przez kobiety, są te potwierdzające, że doszło do skutecznego zapłodnienia. Warto jednak przygotować się na szereg innych analiz, jakich przeprowadzenie na wstępie zleci lekarz prowadzący. Jakie badania w pierwszym trymestrze ciąży należy wykonać i dlaczego są one tak ważne?

Pierwszy trymestr ciąży – dlaczego jest tak ważny?

Pierwszy trymestr ciąży trwa około 13 tygodni i co ważne – zaczyna się jeszcze przed momentem zapłodnienia. Dlaczego? Ponieważ za początek ciąży uznaje się datę pierwszego dnia ostatniej miesiączki. To właśnie od tego terminu lekarz prowadzący oblicza 40 tygodni i wskazuje przybliżony dzień porodu. W pierwszych tygodniach ciąży w organizmie kobiety dochodzi do szeregu zmian fizjologicznych mających na celu wsparcie prawidłowego rozwoju płodu. Najbardziej znaczące są oczywiście zmiany hormonalne, które powodują rozpulchnienie i uelastycznienie szyjki macicy, powiększenie piersi i brodawek sutkowych oraz zauważalne w ich obrębie zmiany pigmentacyjne (ciemnienie). Już pierwsze tygodnie ciąży owocują także zmienionym przepływem krwi w organizmie kobiety oraz zmodyfikowaną częstotliwością oddechu i pracy serca. Wszystko po to, aby zapewnić dziecku najlepsze warunki do rozwoju.

Dlaczego pierwszy trymestr ciąży jest tak ważny? Ponieważ to właśnie wówczas dochodzi do najbardziej istotnych zmian w rozwoju zarodka. W pierwszych tygodniach powstają nowe struktury, toczą się podziały komórkowe, a także dochodzi do wykształcenia się wszystkich układów, które w trakcie trwania ciąży będą rozwijane i doskonalone. Dodatkowo, w pierwszym trymestrze występuje największe ryzyko utraty ciąży. Badania wskazują, że w tych tygodniach aż 25% ciąż ulega samoistnemu poronieniu. Dzieje się tak najczęściej z dwóch powodów: nieprawidłowości chromosomalnych występujących u zarodka, bądź zaburzeń procesu implantacji, np. poprzez nadmierną kurczliwość macicy. Ze wszystkich, wskazanych wyżej względów, przeprowadzenie w pierwszym trymestrze szeregu badań kontrolnych zleconych przez lekarza, jest niezwykle ważne dla utrzymania i prawidłowego przebiegu ciąży.

Jakie badania kontrolne?

Pierwszym testem, który wykonuje zazwyczaj kobieta podejrzewająca u siebie ciążę, jest domowy test ciążowy, który można nabyć w każdej aptece. Trzeba jednak wiedzieć, że takie testy są zawodne, szczególnie jeżeli wykona się je zbyt wcześnie. Warto wówczas wykonać badanie z krwi oznaczające obecność i stężenie hCG. W przypadku otrzymania wyników mogących wskazywać na wczesną ciążę, należy zweryfikować te przypuszczenia w trakcie badania lekarskiego. Już na tym etapie warto poszukać dobrego specjalisty ginekologa-położnika lub po prostu udać się do tego lekarza, do którego ma się zaufanie. Podczas pierwszej wizyty ginekolog:

• wykonuje badanie USG potwierdzając tym samym ciążę i sprawdzając, czy płód rozwija się prawidłowo i nie wystąpiła na przykład ciąża pozamaciczna. Dzięki USG lekarz może podać przewidywaną datę rozwiązania;
• przeprowadza wywiad medyczny z pacjentką – pyta o historię jej chorób oraz tych występujących wśród innych członków rodziny oraz przyjmowane leki;
• wykonuje badanie ogólnego stanu zdrowia – bada ciśnienie tętnicze, wagę i wzrost pacjentki, kontroluje piersi i nogi (w kierunku ewentualnych problemów żylnych);
• pobiera wymaz z pochwy, na podstawie którego zostanie wykonana cytologia oraz badania bakteriologiczne.

Dodatkowo, po wykonaniu przedstawionych wyżej analiz lekarz ginekolog zleca przeprowadzenie analizy ogólnej moczu. Jest to niezwykle ważne badanie, gdyż wykrywa stany zapalne w obrębie dróg moczowych, a nieleczone infekcje mogą wpłynąć negatywnie na zdrowie i rozwój dziecka. W przypadku wykrycia stanów zapalnych, lekarz wdraża odpowiednią terapię. Z wymienionych powodów, badanie moczu jest jednym z tych testów, który powtarza się kilkukrotnie w trakcie trwania ciąży. Podobnie jest w przypadku niektórych badań krwi.

Jakie badania krwi w pierwszym trymestrze ciąży?

Już podczas pierwszej wizyty u lekarza ginekologa pacjentka otrzymuje zwykle zestaw skierowań na badania krwi. Może być ich łącznie nawet kilkanaście, jednak należy pamiętać o tym, jak ważne jest kontrolowanie zdrowia matki i dziecka w pierwszym trymestrze ciąży. Do podstawowych badań krwi w tym okresie należą:

• oznaczenie grupy krwi – zazwyczaj badanie to wykonuje się u obojga rodziców, aby wykluczyć bądź potwierdzić możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego między krwinkami matki, a krwinkami dziecka, które grupę krwi mogło odziedziczyć po ojcu. Niewykryty konflikt serologiczny może prowadzić do groźnych dla dziecka chorób, jak np. choroba hemolityczna. Oznaczenie grupy krwi matki jest także niezbędne w perspektywie wystąpienia konieczności przetoczenia krwi podczas porodu;
• morfologia krwi – jest to badanie, które lekarz prowadzący zleca podczas każdej wizyty kontrolnej. Pozwala ono szybko wykryć nieprawidłowości i odchylenia od normy, takie jak na przykład anemia wywołana zbyt niskim poziomem żelaza. Dodatkowo morfologia może wskazać na rozwijający się stan zapalny w organizmie przyszłej matki.

W trakcie pierwszego trymestru ciąży standardowe badania krwi rozszerza się o dodatkowe analizy, pozwalające zdiagnozować ewentualne zaburzenia niebezpieczne zarówno dla zdrowia matki, jak i dziecka.

Zalicza się do nich:

• oznaczenie poziomu glukozy na czczo – zbyt niski poziom glukozy może oznaczać niedobory żywieniowe lub upośledzone wchłanianie cukrów. Zbyt wysoki poziom glukozy natomiast, często jest zwiastunem rozwijającej się cukrzycy;
• badanie TSH – zbyt niskie wartości mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy, natomiast zbyt wysokie o jej nadczynności;
• test WR – badanie w kierunku kiły;
• badanie HBs – w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu B;
• badanie HCV – w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu C;
• test HIV – badanie pod kątem obecności wirusa HIV, który może doprowadzić do rozwinięcia się zespołu upośledzonej odporności – AIDS;
• badanie na przeciwciała w klasie IgG – pozwala wykryć czy organizm przyszłej matki wytworzył przeciwciała wskutek przebytej choroby (toksoplazmozy, cytomegalii, różyczki);
• badanie na przeciwciała w klasie IgM – dodatnie świadczą o toczącej się obecnie infekcji w organizmie pacjentki;
• badania pod kątem Anty-TPO – pozwalające wykryć choroby tarczycy.

Kobiety, które starają się o poczęcie potomstwa, chcąc przygotować się do ciąży mogą, a nawet powinny powyższe badania wykonać już na etapie planowania dziecka. Pozwoli to uniknąć ewentualnych zagrożeń dla prawidłowego rozwoju płodu w pierwszym trymestrze ciąży.

USG w pierwszym trymestrze ciąży

Badanie ultrasonograficzne (USG) w pierwszym trymestrze ciąży wykonywane jest już na etapie potwierdzania zapłodnienia. Wówczas jest to jednak USG dopochwowe, które wykonuje się przed 10 tc i nie zawsze jest ono standardem w każdym gabinecie lekarskim. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca wykonanie pierwszego badania USG pomiędzy 11 a 13 tygodniem ciąży zgodnie z wytycznymi FMF. Badanie to pozwala bowiem już na tym etapie skontrolować struktury anatomiczne dziecka i z dokładnością do kilku dni określić czas trwania ciąży (długość ciemieniowo – siedzeniowa dziecka – CRL) oraz oszacować ryzyko wystąpienia wad genetycznych płodu. W tym ostatnim aspekcie należy jednak pamiętać, że nieinwazyjne badania prenatalne, np. USG czy test PAPP-a nie zawsze dają 100% pewności w kontekście uzyskanego wyniku.

Najważniejszymi elementami USG w pierwszym trymestrze ciąży jest określenie i pomiar przezierności karkowej, a także ocena markerów zaburzeń genetycznych:

• przezierność karkowa – NT jest mierzona na szyi dziecka. Jeżeli przestrzeń ta jest zwiększona w stosunku do normy, może oznaczać wyższe ryzyko wystąpienia zaburzeń genetycznych, a także innych chorób u dziecka, takich jak na przykład wady serca. Bardzo ważne jest jednak, aby wiedzieć, że z wysokim wynikiem przezierności karkowej rodzą się także zupełnie zdrowe dzieci;
• markery zaburzeń genetycznych – markery te to określone cechy płodu, które w badaniu USG jest w stanie wyróżnić lekarz. Mogą, ale nie muszą one świadczyć o ryzyku wystąpienia konkretnych zaburzeń genetycznych u dziecka. Do markerów tych zalicza się między innymi takie cechy, jak brak punktu kostnienia kości nosowej, nieprawidłowe przepływy krwi w przewodzie żylnym, czy zastawce trójdzielnej serca.

O tym, jakie badania w pierwszym trymestrze ciąży należy wykonać, decyduje oczywiście lekarz ginekolog-położnik. Z perspektywy pacjentki warto jednak pamiętać, że każda zlecona analiza ma na celu zapewnić kobiecie prawidłowy przebieg ciąży, a co najważniejsze – zadbać o najlepszy stan zdrowia przyszłej matki i jej dziecka.