FSH – co to jest i za co odpowiada?

Hormon folikulotropowy (FSH, folikulotropina) to glikoproteina, którą buduje ponad 200 aminokwasów podzielonych na dwie podjednostki. FSH wydzielany jest przez przedni płat przysadki mózgowej. Jest to odpowiedź na sygnały wysyłane przez gonadoliberynę (GnRH) produkowaną przez podwzgórze. Wbrew powszechnej opinii, nie jest to związek charakterystyczny jedynie dla żeńskiego układu hormonalnego! Jego stężenie można oznaczyć także we krwi pacjentów płci męskiej.

Wartość poziomu FSH w organizmie uzależniona jest przede wszystkim od wieku pacjenta, a w przypadku kobiet, także od fazy cyklu miesięcznego. Maksimum wydzielania FSH przypada na fazę folikularną, w której dochodzi do zespolenia estrogenów oraz produkcji progesteronu wraz z rozwojem pęcherzyków jajnikowych pierwotnych. Metabolizowanie folikulotropiny opiera się na procesach fizjologicznych, a związek wydalany jest z organizmu wraz z moczem.

Wpływ na płodność mężczyzn

Choć hormon folikulotropowy wydzielany jest zarówno w organizmie kobiety, jak i mężczyzny, to oczywiście pełni on w obu przypadkach inne funkcje. U pacjentów płci męskiej FSH stymuluje wzrost cewek nasiennych, poprzez pobudzanie nabłonka plemnikotwórczego. W związku z powyższym folikulotropina u mężczyzn wzmaga produkcję plemników. Dodatkowo oddziałuje na sekrecję białka wiążącego androgeny. FSH ma duży udział w pracy testosteronu. Wszystkie te funkcje hormonu folikulotropowego w organizmie mężczyzny sprawiają, że ren związek ma znaczący wpływ na męską płodność. Ilość i jakość nasienia, a także prawidłowa podaż męskich hormonów płciowych, stanowią jedne z kluczowych aspektów w leczeniu niepłodności męskiej.

Wpływ na płodność kobiet

W kobiecej gospodarce hormonalnej FSH odpowiada przede wszystkim za pobudzanie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Prowadzi to do produkcji estrogenów oraz progesteronu. Kolejną, niezwykle ważną funkcją folikulotropiny jest udział w przekształcaniu androgenów do estrogenów. Dochodzi do tego wskutek zwiększania aktywności enzymu aromatazy. FSH odpowiada także za zmiany powstające w błonie śluzowej macicy, które są charakterystyczne dla folikularnej fazy cyklu. Żeński hormon folikulotropowy ma strategiczne znaczenie dla kobiecej płodności. W przypadku wystąpienia zaburzeń w poziomach FSH i LH może dojść do zatrzymania owulacji! Uniemozliwi to tym samym wystąpienie spontanicznej ciąży.

Badanie poziomu FSH

Oznaczenie poziomu folikulotropiny w kobiecym organizmie warto wykonać przede wszystkim w przypadku wystąpienia zaburzeń w cyklu miesięcznym. Mogą to być na przykłąd nieregularne, bądź zbyt długie cykle. Kolejnym wskazaniem do wykonania badania poziomu FSH, są oczywiście problemy z zajściem w ciążę. Częstą sytuacją, w której lekarz prowadzący zleca oznaczenie FSH w połączeniu z LH, jest podejrzenie występowania u pacjentki zespołu policystycznych jajników (PCOS). To jedna z przyczyn niepłodności, polegająca na zatrzymaniu się prawidłowej owulacji. Warto również wiedzieć, że badanie poziomu FSH pozwala pośrednio oszacować rezerwę jajnikową. Jest to pula tych pęcherzyków jajnikowych, które będą w stanie przekształcić się w komórki jajowe.  Badanie folikulotropiny pod tym kątem wykonuje się w połączeniu z oznaczeniem poziomu LH, a także estradiolu. Choć najbardziej miarodajnym badaniem, które pozwala ocenić rezerwę jajnikową, jest sprawdzenie poziomu AMH.

Folikulotropina ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego także u mężczyzn. W ich przypadku często zlecane jest badanie poziomu tego hormonu we krwi. Oczywiście, do takiej analizy dochodzi najczęściej w przypadku wystąpienia podejrzenia męskiej niepłodności. Wówczas badanie wykonuje się także pod kątem oznaczenia poziomu testosteronu, co pozwala ocenić rozwój plemników.

Jak przebiega samo badanie?

W zależności od zaleceń lekarza prowadzącego, badanie poziomu FSH może być wykonane na podstawie próbki z krwi lub na podstawie próbek moczu (porannego lub całodziennego). Co ciekawe, przed pobraniem surowicy celem oznaczenia w niej poziomu FSH, nie trzeba być na czczo. U kobiet test z krwi wykonuje się najczęściej pomiędzy 2. a 5. dniem cyklu miesięcznego. Jest to faza folikularna, w której występują wyższe stężenia estrogenu. Uwzględnienie fazy cyklu jest konieczne do otrzymania miarodajnych wyników. Laboratorium powinno je przygotować już na drugi dzień po pobraniu próbek.

FSH – normy prawidłowego poziomu hormonu we krwi

Wyniki badania powinny oczywiście trafić do interpretacji specjalisty, warto jednak orientować się w obszarze norm, jakie w prawidłowym obrazie powinno przyjąć stężenie FSH. Należy pamiętać, że na poziom folikulotropiny we krwi (bądź w moczu) mają wpływ takie zmienne, jak wiek badanego, jego płeć oraz faza cyklu miesięcznego, w którym wykonano badanie. Co ważne, poziom hormonu folikulotropowego u mężczyzn i dzieci utrzymuje się na względnie tym samym poziomie. Wyjątek stanowią tutaj pierwsze dni po narodzinach oraz okres adolescencji, w którym notuje się wahania FSH u młodych mężczyzn. W przypadku kobiet poziom folikulotropiny uzależniony jest nie tylko od wieku, ale także od fazy cyklu, choć zmiany te powinny się w pewnym momencie życia ustabilizować i mieć charakter regularny. Jakie zatem normy hormonu folikulotropowego przyjmuje się w zależności od wieku, płci oraz fazy cyklu?

Norma FSH u dzieci i młodzieży:

·  od 1. do 5. roku życia – <0,4 IU/I

·  dziewczęta przed pierwszą miesiączką – 1-12 IU/I

·  dojrzewający chłopcy – 1-9,2 IU/I

Norma FSH u dorosłych mężczyzn:

·  stały poziom o wartości od 1,4 – 12 IU/I

Norma FSH u dorosłych kobiet:

·  I faza cyklu (menstruacja) – 3-12 IU/I

·  II faza cyklu (faza folikularna) – <12 IU/I

·  III faza cyklu (faza owulacyjna) – 20-90 IU/I

·  IV faza cyklu (faza lutealna) – <10 IU/I

·  okres ciąży – <0,3 IU/I

·  menopauza – 40-250 IU/I

Jak interpretować wyniki badania FSH?

Interpretacja wyników badania poziomu FSH zawsze należy do lekarza prowadzącego. Zdarza się, że w sytuacji, w której otrzymane wartości mogą wskazywać na obecność stanu chorobowego bądź innych zaburzeń, konieczne będzie przeprowadzenie wielospecjalistycznej konsultacji. Usystematyzowanie interpretacji wyników badania poziomu folikulotropiny, zazwyczaj pozwala na wskazanie możliwych przyczyn, przez które wartości FSH są zawyżone lub zaniżone.

Poziom FSH niższy od przyjętych norm

Poziom hormonu folikulotropowego znajdujący się poniżej ustalonych norm (dla określonego wieku, płci czy fazy cyklu), może wskazywać na:

• niewydolność przysadki lub podwzgórza, co prowadzi do wtórnej niewydolności jajników i jąder
• guza lub torbiel przysadki, bądź inne zmiany nowotworowe w tej strukturze mózgowej,
• przyjmowanie farmakoterapii wpływającej na poziom FSH (np. pigułki antykoncepcyjne).
• osłabienie czynności hormonalnej gonad,
• obniżona rezerwa jajnikowa,
• choroby jajników,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• zaburzenia chromosomalne (np. zespół Turnera),
• hipogonadyzm (zespół Klinefeltera),
• choroby lub uszkodzenia jąder,
• zaburzenia procesu dojrzewania.

Choć badanie poziomu FSH często zleca się w przypadku podejrzenia zaburzeń płodności, należy  pamiętać, że stanowi ono jedynie składową zestawu badań, analiz i konsultacji w tym obszarze, takich jak: oznaczenie poziomu hormonu AMH, Inhibiny B, oznaczenie wartości białka wiążącego hormony płciowe ( SHBG), Estradiolu (E2). Oprócz tego istotne jest, by poznać poziom hormonu luteinizującego (LH), badanie przeciwciał przeciw peroksydazie (anty-TPO), badanie stężenia siarczanu (DHEA-SO4), testosteronu (TST), hormonu tyreotropowego (TSH) oraz oznaczenie poziomu prolaktyny (PRL)Jak wskazują powyższe opcje interpretacyjne, zbyt wysoki lub zbyt niski poziom folikulotropiny w organizmie, może wskazywać na szereg innych chorób lub nieprawidłowości, często niemających nic wspólnego z zaburzeniami płodności. W związku z powyższym niezwykle istotne jest powierzenie procesu diagnostycznego lekarzowi ginekologii, urologii, bądź endokrynologii i powstrzymanie się od wysnuwania wniosków jedynie na podstawie wartości uzyskanych w badaniu poziomu FSH.