Ocena zarodków

Chleb powszedni embriologa, czyli kilka słów o nowych standardach oceny komórek i zarodków rekomendowanych przez PTMRiE dla laboratoriów wspomaganego rozrodu.

Elementem codziennej pracy embriologów jest ocena rozwoju zarodków na poszczególnych etapach ich inkubacji. Kryteria oceny biorą pod uwagę wielkość i kształt komórek wewnątrz zarodka, jak również stopnień fragmentacji (bezjądrowe struktury cytoplazmatyczne, powstające w procesie podziału komórkowego). Kompleksowa ocena przeprowadzana jest najczęściej w pierwszej, trzeciej i piątek dobie hodowli w godzinach porannych. Ma to na celu zminimalizowanie ingerencji zewnętrznej w warunki panujące w otoczeniu zarodków.

W zależności od doby hodowli, oceniane są różne stadia rozwoju zarodka:

• 1 doba: zapłodnienie komórki jajowej ok. 17h od zdarzenia
• 3 doba: ok. 68 h, oczekiwany zarodek 8- blastomerowy
• 4 doba: ok. 92h, oczekiwany zarodek w stadium moruli
• 5 doba: ok. 116h, oczekiwana blastocysta

Ocena komórki jajowej

Ocena komórki jajowej jest przeprowadzana już momencie jej izolacji z płynów pęcherzykowych. Według nowych standardów rekomendowanych przez Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii została wprowadzona ocena kompleksu cumulus-oocyt (COC). Postulowana jest analiza w następującej formie:

COC- 1 : cumulus dobrej jakości, posiadający liczne komórki węzła promienistego, dobrze wykształcone i rozłożone regularnie. Z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, iż kompleksy zawierają dojrzałą komórkę jajową.

COC -0 : wszystkie inne, niespełniające kryteriów wskazanych powyżej.

Szczegółowa i precyzyjna ocena komórek wykonywana jest po oczyszczeniu komórki z otaczającej jej warstwy ziarnistej (tzw. denudacji). Embriolog ocenia komórkę pod względem morfologicznym, a każdy parametr odbiegający od przeciętnej jest odnotowywany. Analizowana jest  m.in. obecność wakuol, wielkość pierwszego ciałka kierunkowego.

Prawidłowa, dojrzała komórka jajowa (stadium MII)

Komórka jajowa z wakuolami

Owalna komórka jajowa z ponadprzeciętnie dużą przestrzenią okołożółtkową

Ocena zapłodnienia

W pierwszej dobie, po upływie ok. 17 godz. od wykonania procedury zapłodnienia embriolog ocenia jej efektywność obserwując markery zapłodnienia:

• 1PN
• 2PN
• 3PN
• >3PN

PN to skrót od nazwy pronucleus (przedjądrze), a cyfra oznacza ich ilość. Prawidłowo zapłodniona komórka jajowa powinna w pierwszej dobie posiadać dwa przedjądrza = 2PN

1PN

2PN

3PN

Dodatkowo najnowsze wytyczne uwzględniają również typ rozmieszczenia przedjądrzy:

Typ 1 –rozmieszczenie symetryczne 2PN

Typ 2- przedjądrza rozmieszczone niesymetryczne

Typ 3- przedjądrza z jednym lub brakiem ciałek prekursorowych

Ocena rozwoju zarodków

Podczas drugiego i trzeciego dnia hodowli analizowane są podziały komórkowe zarodka. Ocenie podlega liczba blastomerów i stopień fragmentacji. Ocena jest prowadzona adekwatnie do wielkości blastomeru.

Stopnie fragmentacji dzieli się na trzy grupy:

• 1: łagodny <10% objętości zarodka
• 2: średni- 10-25% objętości zarodka
• 3: duży >25% objętości zarodka

Jak to wygląda w praktyce? Dla przykładu:

Cl. 4.1: zarodek posiada cztery blastomery, fragmentacja wynosi poniżej 10%, wielkość blastomerów adekwatna do ilości komórek, brak cech wielojądrowości (wg poprzedniej nomenklatury: 4A)

Cl. 2.2: zarodek posiada dwa blastomery, średni stopień fragmentacji, większość komórek posiada optymalną wielkość dla danego stadium, brak cech wielojądrowości. (wg poprzedniej nomenklatury: 2B)

Cl.8.3: zarodek posiada 8 blastomerów, fragmentacja stanowi powyżej 25% objętości zarodka, wielkość komórek mocno zróżnicowana, obecne cechy wielojądrowości w blastomerach. (wg poprzedniej nomenklatury: 8C)

zarodek	stara nomenklatura	nowa nomenklatura
2 blastomery	2A	CI.2.1
2B	CI.2.2
2C i 2D	CI.2.3
4 blastomery	4A	CI.4.1
4B	CI.4.2
4C i 4D	CI.4.3
6 blastomerów	6A	CI.6.1
6B	CI.6.2
6C i 6D	CI.6.3
8 blastomerów	8A	CI.8.1
8B	CI.8.2
8C i 8D	CI.8.3

W 4. dobie zarodek winien osiągnąć stadium moruli (blastomery zaczynają kompaktować). Skala oceniająca jakość występujących zarodków jest trzystopniowa:

M.1- dobry: pełna kompaktacja wszystkich blastomerów (poprzednia nomenklatura: P8A)

M.2- średni: kompaktacja obejmuje większość blastomerów zarodka (poprzednia nomenklatura: P8B)

M.3- słaby: kompaktacja niepełna, ograniczająca się do mniejszej niż połowa objętości zarodka, obecne dwa, trzy wolne blastomery lub brak kompaktacji (poprzednia nomenklatura: P8C, P8D)

Prawidłowo rozwijające się zarodki w 5. i 6. dniu hodowli powinny osiągnąć stadium blastocysty. Ich ocena prowadzona jest według nomenklatury  Gardnera (Gardner and Schoolcraft, 1999). Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii  morfologia trofoektodermy i węzła zarodkowego została zastąpiona wartością liczbową (1 – odpowiednik klasy A, 2 – klasy B, 3 – klasy C).

zarodek	stara nomenklatura	nowa nomenklatura
blastocysta	1AA	BI.1.1.1
1AB	BI.1.1.2
1CC	BI.1.3.3
2AA	BI.2.1.1
2BA	BI.2.2.1
2CB	BI.2.3.2
3AC	BI.3.1.3
3BB	BI.3.2.2
3CC	BI.3.3.3
4CA	BI.4.3.1
4BA	BI.4.2.1
4AC	BI.4.1.3

Bl.1.2.3

Bl.2.1.1

Bl.3.1.2

Bl.4.1.1

Bl.5.2.2

Kiedy zarodek jest TQ, a kiedy NTQ?

Zarodki TQ to zarodki wykazujące prawidłowe tempo rozwoju, których morfologia w 2., 3., 4. dniu hodowli dostała klasę 1. lub 2.

W 5. dobie zarodkiem TQ jest blastocysta na poziomie rozwojowym minimum 3 z dodatkową klasą trofoektodermy i węzła zarodkowego minumium 1 lub 2 (dawniej A lub B).

TQ- top quality (spełniający dobre kryteria morfologiczne).

Cl.8.1 w dobie 3.

Bl.4.1.2 w dobie 5.

NTQ- non- top quality ( non-top quality)

Cl.4.3 w dobie 2.

C l.12.2 w dobie 4.

Bl.2.3.3 w dobie 5.

Na koniec zarodek- smutas (prawidłowy zarodek w pierwszej dobie hodowli. Widoczne dwa przedjądrza).