Oligospermia – przyczyny, wpływ na płodność

Niepłodność to nie tylko problem kobiet

Kłopoty z płodnością ma coraz więcej mieszkańców krajów wysokorozwiniętych, w tym również Polski. Problem jest na tyle poważny, że Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała niepłodność na listę chorób cywilizacyjnych XXI wieku, do których zalicza się również takie schorzenia jak: cukrzyca, otyłość, astma, choroba wieńcowa, czy rak. Szacuje się, że niepłodność dotyczy ok. 15-20% par w wieku reprodukcyjnym starających się o dziecko. Warto od razu podkreślić, że jej przyczyny nie leżą wyłącznie po stronie kobiet, ale w równym stopniu dotyczą także mężczyzn (po 45%), w przypadku pozostałych zaś 10%, jej przyczyny pozostają nieznane (niepłodność idiopatyczna).

Ze strony kobiet są to najczęściej zaburzenia owulacji, endometrioza, niedrożność jajowodów, zespół policystycznych jajników, czy nieleczone choroby tarczycy. Głównym czynnikiem u mężczyzn jest natomiast wciąż pogarszająca się jakość nasienia, tylko przez 40-50 lat spadła ona o przeszło 50%. Jeszcze w latach 80-tych XX wieku za normę uznawano 60 mln plemników w 1 ml ejakulatu, obecnie jest to już tylko 15 mln plemników na 1 ml ejakulatu. Niepokojące jest zwłaszcza to, że wielu mężczyzn nie jest w stanie osiągnąć nawet tej niższej normy. Dotyczy to zwłaszcza Polaków, którzy mają średnio 3 razy mniej plemników w trakcie wytrysku niż Finowie, czy Kanadyjczycy.

Oligospermia – jedna z najczęstszych przyczyn niepłodności u mężczyzn

Oligospermia jest jedną z najczęstszych przyczyn męskiej niepłodności, która może skutecznie zniweczyć starania o upragnione dziecko. Schorzenie to dotyka obecnie ok. 30% Polaków i polega na osłabieniu się jakości nasienia poprzez zmniejszenie się ilości plemników w ejakulacie. Według najnowszych ustaleń WHO oligospermia występuje wtedy, gdy ilość plemników w 1 ml spermy wynosi mniej niż 15 milionów (jest to wartość referencyjna, która określa, że przy takiej liczbie plemników w nasieniu 95% mężczyzn może mieć dziecko). Normy te jednak szybko ulegają zmianie, do niedawna bowiem minimalna ilość plemników konieczna do zapłodnienia wynosiła 20 milionów w 1 ml spermy.

Oligospermia może mieć zarówno charakter przejściowy, jak i może trwać stale. Ponadto, w zależności od ilości plemników w ejakulacie, wyróżnia się jej następujące rodzaje:

• oligospermię łagodną (10-15 mln plemników/ml);
• oligospermię umiarkowaną (5-10 mln plemników/ml);
• oligospermię ciężką (0-5 mln plemników/ml);
• oligospermię ekstremalną, czyli kryptozoospermię (w spermie znajdują się jedynie pojedyncze plemniki w jednym mililitrze nasienia);
• azoospermię (całkowity brak plemników w nasieniu).

Oligospermia – jakie są jej przyczyny?

Potencjalnych przyczyn oligospermii może być bardzo dużo. Przy czym, do obniżenia ilości plemników w nasieniu mogą prowadzić zarówno zaburzenia ściśle związane z gonadami, jak i te kompletnie od nich niezależne. Do najczęstszych przyczyn oligospermii należy nieprawidłowa spermatogeneza (spowodowana żylakami powrózka nasiennego, wnętrostwem, czy świnkowym zapaleniem jąder) oraz niedrożność przewodów wyprowadzających nasienie (spowodowana niedrożnością przewodu wytryskowego, niedrożnością najądrza, usunięciem nasieniowodu, torbielami na nasieniowodach, obustronnym brakiem nasieniowodów o charakterze wrodzonym, czy przerostem pęcherzyków nasiennych). Do innych przyczyn należą też:

• zaburzenia hormonalne, które dotyczą zwłaszcza hormonów płciowych np. niedobór testosteronu;
• powikłania po chorobach wenerycznych (np. rzeżączce);
• choroby genetyczne (np. zespół Klinefeltera);
• uszkodzenia wywołane lekami (sterydy anaboliczne, chemioterapeutyki, sulfasalazyna, tetracyklina, spironolakton);
• przegrzewanie jąder;
• promieniowanie elektromagnetyczne;
• stany pooperacyjne (wycięcie nasieniowodu, powikłania po operacji przepuklin pachwinowych);
• diety bogate w tłuszcze zwierzęce;
• chroniczny stres;
• stosowania używek (alkohol, papierosy, substancje toksyczne);
• choroby autoimmunologiczne.

Oligospermia jak się ją rozpoznaje?

Oligospermia, w porównaniu do innych schorzeń nie daje często żadnych objawów. Co zatem powinno zaniepokoić? Na pewno są to zaburzenia erekcji, brak ochoty na seks, bóle jąder, zmniejszenie ilości spermy oraz bezskuteczne starania o dziecko. Badanie w kierunku jakości nasienia warto zrobić, gdy pomimo regularnego współżycia bez używania środków antykoncepcyjnych, starania te nie przynoszą oczekiwanego rezultatu. Wskazane jest to szczególnie w sytuacji, kiedy nie zostały u partnerki stwierdzone jakiekolwiek zaburzenia płodności.

Podstawowym badaniem diagnostycznym, które ma na celu sprawdzenie płodności i wykrycie przyczyn trudności z poczęciem dziecka jest badanie nasienia. Przed przystąpieniem do niego, wskazane jest by mężczyzna powstrzymał się od spożywania alkoholu i aktywności seksualnej. W celu uzyskania maksymalnej jakości, nasienie powinno być oddane nie mniej niż dwa dni przed ostatnim stosunkiem seksualnym i nie później niż siedem dni po nim. Ponadto, w przypadku objawów infekcji, bądź też przyjmowania antybiotyku, badanie można wykonać dopiero po ustąpieniu choroby. Badanie nasienia pozwala nie tylko sprawdzić, ile plemników znajduje się w jednym mililitrze pobranej próbki, ale dzięki niemu oznaczyć można także takie parametry jak:

• objętość ejakulatu;
• prawidłową budowę plemników;
• ruchliwość plemników;
• żywotność plemników;
• pH nasienia.

Jeśli wyniki badania nasienia są nieprawidłowe, to należy powtórzyć je najwcześniej po upływie trzech tygodni. W laboratorium każdy mężczyzna wypełnia także ankietę, na którą składają się pytania dotyczące m.in.

• okresu abstynencji przed wykonaniem badania;
• czasu, w którym oddana została próbka nasienia;
• częstotliwości stosunków z obecną partnerką;
• wzrostu i wagi ciała;
• przebytych urazów w okolicach jąder;
• stosowania używek i przyjmowania leków;
• nałogów;
• chorób, takich jak np. świnka, cukrzyca, nadciśnienie, nowotwory, choroby weneryczne itp.;
• przeprowadzonych dotychczas badań (badanie gruczołu krokowego, badania urologicznego, biopsji jądra, badań na obecność zakażenia HIV, HBV, HCV, kiły, rzeżączki, chlamydii);
• narażenia jąder na szkodliwe czynniki, np. wysoką temperaturę, ultradźwięki, promieniowanie jonizujące.

Czasem samo badanie nasienia może nie wystarczyć i konieczna będzie wizyta urologa oraz wykonanie USG lub biopsji jądra. Zazwyczaj bada się również poziom testosteronu, FSH, LH i prolaktyny, w niektórych przypadkach wymagane są także badania genetyczne.

Oligospermia nie przekreśla szans na zostanie ojcem

Połowa niepowodzeń przy poczęciu dziecka leży po stronie mężczyzny, na szczęście jednak z większością tych problemów współczesna medycyna potrafi sobie doskonale poradzić. Natomiast, jedynie w ok. 2-3% wszystkich zgłaszających się po pomoc pacjentów leczenie okazuje się nieskuteczne lub niemożliwe. Niemniej, nigdy nie należy lekceważyć problemu i w przypadku wykrycia jakichkolwiek nieprawidłowości, najlepiej jak najszybciej podjąć odpowiednie działania. Od tego bowiem zależy, czy i kiedy mężczyzna będzie mógł zostać tatą. Również oligospermia to nie wyrok, konieczne jest jednak zdiagnozowanie jej przyczyny.

Oligospermia – jak przebiega leczenie?

Sposób leczenia oligospermii jest ściśle związany z przyczyną schorzenia i może polegać na leczeniu farmakologicznym lub w niektórych przypadkach operacyjnym. W pierwszym przypadku, pacjent najczęściej poddany jest terapii hormonalnej. Zaleca się również zażywanie takich suplementów jak: witamina E, selen, cynk, koenzym Q, L-karnityna, L-arginina i glutation. Poprawiają one bowiem parametry nasienia, w tym morfologię, koncentrację i ruchliwość plemników oraz objętość ejakulatu. Ponadto, duże znaczenie w działaniu tych substancji ma ich udział w mechanizmie stresu oksydacyjnego spowodowanego zachwianiem stabilności pomiędzy reaktywnymi formami tlenu (ROS), a systemem wewnątrzustrojowego ich neutralizowania. Szacuje się, że ok. 25% niepłodnych mężczyzn ma podwyższony poziom ROS.

Drugi, operacyjny sposób natomiast wykorzystywany jest wyłącznie w przypadku, gdy oligospermia wynika z żylaków powrózka nasiennego, wnętrostwa, niedrożności nasieniowodów, czy wad wrodzonych narządu rodnego. Jeśli zaś, pacjent nie może zostać poddany operacji lub też oligospermia ma inną przyczynę niż niedrożność przewodów nasiennych, to wówczas można zwiększyć szanse na uzyskanie ciąży wykorzystując do tego techniki wspomaganego rozrodu, takie jak inseminacja domaciczna czy i in vitro.

Oligospermia – profilaktyka

Podstawą jest jednak zadbanie o zdrowy styl życia i zmiana dotychczasowych przyzwyczajeń. Według WHO, to właśnie profilaktyka ma ogromne znaczenie w poprawie jakości nasienia, a jego pogarszającą się jakość, specjaliści tłumaczą stresem i związkami chemicznymi występującymi nie tylko w zanieczyszczonym środowisku, ale i w dodatkach do żywności, środkach czystości, czy kosmetykach. Uważać trzeba przede wszystkim na:

• parabeny, które stosowane są jako środki konserwujące w lekach, kosmetykach i żywności;
• BPA (Bisfenol A) stosowany do produkcji tworzyw sztucznych;
• rtęć, którą znaleźć można w rybach morskich i owocach morza;
• związki perfluorowane, które powszechnie wykorzystywane są w różnych gałęziach przemysłu (znajdują się np. w naczyniach z powłoką teflonową, foliach spożywczych, czy lakierach).

Ważne jest również to, aby przyjrzeć się swoim nawykom żywieniowym i usunąć z jadłospisu tłuszcze zwierzęce i produkty bogate w węglowodany. Tak więc, w diecie mężczyzny dbającego o jakość swojej spermy powinny przeważać warzywa, owoce, ryby, tłuszcze roślinne, orzechy i chude białko (musi znaleźć się w niej także codzienna porcja witaminy C i E, kwasu foliowego, cynku i selenu). Ogromną rolę odgrywa także aktywność fizyczna i seksualna oraz zmiana trybu życia, w tym zadbanie o relaks i wystarczającą ilość snu. Wskazana jest także całkowita rezygnacja ze szkodliwych używek i ograniczenie spożywanej ilości alkoholu. Istotne jest również unikanie przegrzewania jąder, które powodować mogą zbyt ciasna bielizna, czy spodnie oraz unikanie wizyt w saunie.

Oligospermia jest problemem, który dotyka wielu mężczyzn. Jednak obecnie pacjenci, którzy zmagają się z obniżoną ilością plemników w nasieniu są w stanie począć dziecko zarówno podczas naturalnych kontaktów seksualnych, jak i z wykorzystaniem różnych technik wspomagających. Ważne jest jednak, aby w razie jakichkolwiek problemów z płodnością, jak najszybciej zgłosić się do specjalisty. Bowiem tylko poznanie ich przyczyny umożliwi podjęcie skutecznego leczenia.